عضو شوید
عضویت سریع
تبادل لینک هوشمند 
آمار مطالب
آمار بازدید
شکل 5- حشرات آلوده کننده غلات
1-6-2- میکروارگانیسمها
گندم درمزرعه و انبارمیتواند بوسیله میکروارگانیسم مختلف به ویژه قارچها موردتهاجم قرار گیرد. ازجمله سموم قارچی که درمطالعات مختلف موردتوجه قرارگرفته است افلاتوکسین میباشد. این سم میتواند درانسان وحیوان باعث تخریب حاد کبد/سیروز کبد/القای تومورد وتاثیرات تراتوژنیک شود. افلاتوکسین بوسیله قارچ های مختلف تولید میشود ولی مهمترین قارچ تولیدکننده ان درطبیعت اسپرژیلوس فلاووس میباشد که غلات یکی از سوبستراهای مناسب برای رشدان محسوب میشود. هنگامی که رطوبت دانه از 14 درصد تجاوز کند یا در شرایطی که رطوبت نسبی هوا بالا باشد، کپکهایی نظیر گونههای Rhizopus، Aspergillus، Penicillium روی دانه رشد و مقدار زیادی از آن را فاسد میکنند. در صورتی که رطوبت دانه از 30 درصد تجاوز کند، باکتریها نیز قادر به رشد روی دانه خواهند بود.
شکل 6- شمایی از قارچ رایزوپوس آلوده کننده غلات
1-6-3- حیوانات موذی
حیوانات موذی نظیر موش خانگی، موش صحرایی خاکستری و سیاه که در انبارهای غیر فنی به گندم حمله میکنند مقدار زیادی از گندم را مصرف و بقیه را به فضولات خود آلوده میکنند. پرندگان نیز در صورت نفوذ به انبار باعث خسارات مشابهی میشوند (موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، استانداردشماره3998).
1-7- کنترل هجوم آفات انباری
مدیریت کنترل کیفیت ذخیره سازی غلات شامل مراحل زیر است:
آماده سازی کندو پیش از ذخیره سازی
کنترل دمای غلات ذخیره شده
نمونه گیری از غلات جهت بررسی وجود حشرات اختمالی، میزان آسیب دیدگی، هوادهی یا دوران.
مراقبتهای لازم در زمان نگهداری 1-8- گندم1-8-1- كنترل عوامل محيطيرطوبت نسبی هوا، دمای هوا و رطوبت موجود در دانه مهمترین عوامل موثر در فساد گندم هستند و با کنترل این عوامل سایر عوامل مانند آفات انباری و میکروارگانیسمها قادر به فعالیت چشمگیر و موثر نیستند، بنابراین لازم است رطوبت و درجه حرارت گندم های ذخیره شده و محیط در طول مدت نگهداري غله، بطور مرتب اندازهگيري وکنترل شود. شرایط اپتیمم برای نگهداری درازمدت غلات عبارت است از:
– حداکثر رطوبت دانه : 12%
– حداکثر رطوبت نسبی هوا : 65%
– حداکثر درجه حرارت محیط : 0C 20
بدیهی است که در صورت افزایش هر یک از پارامترهای فوق، از عمر ذخیره سازی کاسته خواهد شد. درصد رطوبت دانه و درصد رطوبت نسبي هوا جهت شروع مرحله بحراني نگهداري غلات، به ترتیب 15 درصد و 75 درصد ميباشد. در صورتيكه سيستم ذخيرهسازي فاقد امكانات هوادهي باشد و رطوبت گندم بیشتر از 12% باشد، بهتر است گندم بيش از 6 ماه نگهداري نشود. دماي كندوها در سیلوهای فلزی و بتونی، به وسیله حرارتسنجهاي كابلي كه داخل كندوها نصب شده ثبت میشود. سیستمهای تشخیص دما در سیلوهای فلزی برای گندم بسیار مهم است زیرا دیواره های این سیلوها رسانای خوبی برای گرما بوده و تغییرات دمای بیرون را به دانه منتقل میکنند.
در انبارهای افقی نیز دما را با استفاده پروبهاي ويژهاي كه داراي حسگرهاي الكتريكي هستند، میتوان سنجید. در صورت عدم دسترسي به این تجهیزات، با نمونه برداری از عمق توده غلات و اندازه گیری دمای آن به صورت دستی میتوان دما را ثبت نمود (مینایی و همکاران، 1384).
برای کنترل دما وکاهش رطوبت در سیستمهای ذخیره سازی استفاده از فنهای تهویه و خنک کننده و عملیات دوران توصیه میگردد. چنانچه درجه حرارت غله از 32 درجه سلسيوس تجاوز نمايد، بايد نسبت به دوران غله اقدام نمود. اصول عمل دوران بر پايه جابجائي غله از كندوئي به كندوي ديگر با نوار نقاله و تجهيزات مربوط به منظور كاهش دما ميباشد.
به منظور کاهش دما و جلوگیری از عمل کندانس رطوبت در سیلوهای فلزی نیز عمل هوادهی ازپائین سیلو انجام می شود و ضمن این که هوا از پائین به بالا حرکت می کند تمام دانه ها هوا را به طور مناسب دریافت میکنند.
در انبارهای افقی، برای پیشگیری از افزایش رطوبت و دما، عملیات تهویه میتواند موثر باشد. در مناطقی که اختلاف دمای روز و شب زیاد است میتوان از تهویه طبیعی استفاده کرد، یعنی در هنگام شب دربها و پنجرهها را باز نمود تا هوای تازه جای هوای گرم و مرطوب انبار را بگیرد. به طور کلی در صورت افزایش دما و رطوبت غله در انبارهای روباز یا انبارهای ساده به دلیل عدم دسترسی به امکانات دوران یا سرد کردن بهتر است نسبت به تخلیه انبار اقدام شود. از جمله عواملی که بر روی کندوه اثر می گذارد درجه حرارت بیرون کندوهاست.
چنانچه گندمها دچاركپك زدگی شوند، خنك كردن، مشكل را حل نميكند و می بایست در اسرع وقت گندم را از انبار خارج و تعیین تکلیف نمود. استفاده از رنگبرها يا برخي موادشيميايي ديگر براي پوشاندن بوي كپكزدگي، غيرمجاز ميباشد. همچنين تنفس اسپورهاي كپك ميتواند عوارض كوتاه مدت و بلند مدتي بروي سلامتي انسان داشته باشد.
1-8-2- کنترل آلودگی به آفات انباریآفات انباري آفاتي هستند كه از غلات و فرآوردههاي آنها، طي دوره نگهداري تا زمان مصرف نهايي، تغذیه و به آن متداولترین و شایعترین انواع آفات انباری گندم به شرح زیر است خسارت وارد ميكنند.
Cryptolestes spp.
Ephestia spp.
Oryzaephilus spp.
Rhyzopertha dominica.
Sitophilus spp.
Tribolium spp.
Trogoderma spp.
مهمترين عوامل پیشگیرانه که در مبارزه با آفات بايد مورد توجه قرار گيرد، به شرح زير است:
– کنترل مستمر محیط انبار و سيلوها
– بررسي و بازديد مواد اوليه، قبل و در هنگام ورود به طور دقيق
– در نظر داشـتن عوامل مهار کننده رشـد و تکثيـر آفات. به عنوان مثال توري، در و پنـجره، الکها، دسـتگاههاي بوجاري می بایست به طور مرتب کنترل گردند.
– مانیتورینگ مستمر برای بررسی وجود و تخمین جمعیت آفات به منظور پیش گیری و شناسایی نقاط بحرانی و مداخله به موقع برای کنترل آفات انباری (قلی زاده و همکاران، 1389)
دو فاکتور اصلی برای محدود کردن رشد آفات، دما و رطوبت است. به کنترل این دو عامل به عنوان روش پیشگیری از آلودگیهای انباری میبایست توجه نمود. به طور کلی کنترل آفات انباری شامل اقدامات زیر میباشد:
الف- نمونه برداریهای منظم جهت تشخیص آلودگی
رایج ترین و سریع ترین تشخیص آلودگی، نمونه برداری و الک کردن نمونه به منظور یافتن آفات است، روشهای دیگری مثل تله های لولهای و لیوانی، یا میکروفنهای حساس و تلههاي آغشته به مواد شيميايي است که مسلما دقت بیشتری دارند.
یکی از روشهای غیر مستقیم اما موثر در شناسایی آفات اندازه گیری دمای محموله است، زیرا رابطه مستقیمی بین فعالیت آفات و افزایش دمای محموله وجود دارد. مرتباً كندوهاي ذخيره سازي گندم را سركشي كنيد و به دنبال رطوبت انباشته، حشرات و بوي نامطبوع باشيد. از تمام حواس پنجگانه خود استفاده كنيد. با نحوه تشخيص آفات گندم آشنا شويد. براي بازرسي صحيح گندم، يك بمبوي ويژه گندم، الك براي جدا كردن حشرات از نمونههاي گندم و وسيلهاي براي اندازهگيري دماي دانهها مورد نياز است. حرارت سنج ها در كندو هاي ذخيرهسازي روشي عالي براي كنترل دما هستند. راه ديگري براي اندازهگيري دما بستن يك دماسنج به يك ميله و فرو كردن آن داخل دانهها ميباشد.
در طول مدت ذخيره گندم، بازديد ماهانه را بصورت مرتب انجام دهيد تا بتوانيد تغييرات احتمالي از جمله علائم زودرس آلودگي به حشره، مرطوب بودن يا گرم شدن گندم را شناسايي نماييد. بازديدها مخصوصاً در فصل تابستان و اوايل پاييز وقتيكه دماي گندم براي رشد حشره مساعد شده بسيار مهم ميباشد. در اين فصل از سال بايد دوبار در يك ماه از گندم بازديد بعمل آيد.
ب- ضدعفونی و سم پاشی محموله آلوده براساس روشهای صحیح
پس از مشاهده آلودگی، عملیات ضدعفونی به صورت گازدهی با فسفین انجام میشود.
1-8-3- احتياطات کلی احتياطاتي كه قبل از شروع فوميگاسيون و در طول مدت آن صرف نظر از نوع سموم گازی كه مصرف ميشود بايستي رعايت گردد بشرح زير ميباشد :
– نگهداري سموم در محل خنك خشك ، داراي تهويه مناسب و دور از دسترس افراد غير مسئول
-كنترل عدم حضور و تردد انسان در محل فوميگاسيون و اطراف محل فوميگاسيون در طول مدت عمل تا پايان عمل تهويه
– كنترل عدم حضور حيوانات اهلي در محل فوميگاسيون و در صورت وجود انتقال آنها به محل امن
نصب علائم اعلام خطر براي جلوگيري از ورود اشخاص به محوطه فوميگاسيون در محل فوميگاسيون و بر روي تمام در و پنجرههاي ورود و خروج قبل از شروع عمل و حفظ آن تا پايان عمل تهويه.
-در دسترس داشتن جعبه وسائل كمكهاي اوليه برحسب نوع سموم مورد مصرف (باقری، 1374).
1-8-3-1- احتياطات خاص فسفين
– فسفين گازي است بسيار سمي كه نبايد توسط نيروي غير متخصص استفاده شود.
– حین عملیات ضدعفونی از دستكش و لباس کار وماسک مخصوص گاز فسفین استفاده شود.
-در موقع كار بايد از خوردن، آشاميدن و استعمال دخانيات پرهيز شود.
– از تمامي راهنمايي هاي شركت سازنده و توصيه هاي ايمني که روی محصول درج شده است، پيروي شود.
1-8-3-2- جوانب ایمنی کار با گاز فسفين
اين گاز روي سيستم اعصاب مركزي اثر مي گذارد و مشكلات ريوي و تنفسي ايجاد ميكند. علائم ظهور اثر گاز فسفین به شرح زیر است:
PPM 2000 – مرگ در عرض مدت كوتاه
PPM500 – مرگ در عرض 45 دقيقه
PPM150 – عوارض جدي بعد از 1 ساعت
لازم به ذکر است حداكثر غلظتي از فسفين در هوا كه براي انسان ايجاد مسموميت نکند، در كشورهاي مختلف بين 0/18-0/54 ميلي گرم در مترمكعب هوا تعيين شده است و خوشبختانه اين گاز در غلظتهاي بيشتر از PPM 0/02 با بوي تند شبیه سیر یا کاربید، آگاهي دهنده از وجود گاز ميباشد .
نحوه عمل ضدعفونی با فسفين
حداقل شرایط لازم برای ضدعفونی با فسفین عبارت است از:
– انجام عملیات توسط افراد آموزش دیده و متخصص
– غیر قابل نفوذ بودن محدوده تحت ضدعفونی
– استفاده از دوز مناسب گاز و توزیع مناسب آن در کل سطوح ضد عفونی
گاز فسفين گازي است سبك و بي رنگ كه به سهولت گسترش مييابد. چنانچه محيط و محفظه ضدعفوني كاملاً مسدود نباشد، گاز فسفين قبل از آنكه حشرات را از پاي درآورد در اتمسفر هوا پراكنده ميگردد. بنابراین محفظه ضدعفوني بايد كاملاً بسته باشد. اهميت غير قابل نفوذ یا سيل كردن در فومیگاسیون با فسفين اهمیت بسزایی دارد.
ميزان دوز لازم برای عملیات فومیگاسیون نيز، بستگي به گونه آفت و دوره زندگي آن دارد. به طور کلی زماني كه درجه حرارت محموله بيشتر از 15 درجه باشد و انبارها و سيلوها نيز كاملاً بسته باشند، ميتوان فرمول عمومي 5/1 گرم گاز فسفين در هر متر مكعب را به كار برد. اگر چه اين مقدار در صورت لزوم به 2 تا 3 برابر افزايش مييابد. برای مثال اين مقدار براي لاروها و حشره Tragoderma granarium در مرحله خواب زمستاني و ساير حشرات مقاوم تا 6-3 گرم به ازاي هر متر مربع افزايش مييابد .
ميزان گاز فسفين مصرفي بستگي به حجم محفظه ضد عفوني نیز دارد و پر يا خالي بودن و يا نيمه پر بودن محفظه ضد عفوني حائز اهميت است .
– کافی بودن زمان ضد عفونی
به طور کلی فسفين گـــــازي است كه به كندي عمل ميكند. حداقل مدت زمان ضدعفوني با گاز فسفين در درجه حرارت 30 درجه، حداقل 4 روز ودر درجه حرارت 20 درجه، 7-5 روز است.رعايت مدت زمان ضدعفوني فوق العاده مهم است. هر چه طول مدت ضدعفوني بيشتر باشد ، ضدعفوني موثرتر است .
به طور کلی حشرات داراي چهار مرحله دوره زندگي هستند كه عبارت است از : تخم، لارو، شفيره و حشره بالغ و حشرات در دوره لاروي و بالغ، نسبت به گاز فسفين بسيار حساس بوده و به راحتي تلف ميشوند، ولي ساير دوره ها به خصوص دوره شفيرگي داراي حساسيت كمتري بوده و به راحتي از بين نميروند .
در طول مدت زمان ضدعفوني، حشره از دوره زندگي كه حساسيت كمتري نسبت به گاز فسفين دارد. به دورهاي كه بيشتر حساس ميباشد، تبديل شده و سپس از بين ميرود (به طور مثال از مرحله تخم به مرحله لاروي و يا از حالت شفيرگي به حشره بالغ تبديل ميگردد) و اما در يك ضدعفوني ناموفق ، تنها حشرات در مراحل حساس از بين رفته و مراحل غير حساس مانند تخم و شفيره سالم باقيمانده و دوباره محموله را آلوده مينمايد .
اين ســـــرعت دگـرگوني در حشرات، بستگي مستقيم به درجه حرارت محيط دارد. مدت ضدعفوني در درجه حرارت هاي بالا، كوتاهتر و در درجه حرارت هاي پايين، طولاني تر ميگردد. بنابراين رعايت مدت زمان ضدعفوني بسیار مهم است. ولي در هر صورت يك دوره زماني حداقل وجود دارد كه نمي توان طول دوره ضدعفوني را از آن كوتاهتر نمود (حتي اگر ميزان دز مصرفي را بالاتر ببريم).
– انجام عملیات مطلوب هوادهی در خاتمه کار
محدوده ضدعفوني شده پس از پايان عمليات میبايست به ترتيبي هوادهي گردد كه غلظت گاز فسفين باقيمانده در هنگام تخليه انبار يا سیلو، از حد مجاز تجاوز ننمايد. در پايان عمليات ضدعفوني بايد تا آنجا كه امكان دارد هواكش ها، دربها و پنجرههاي ساختمان را باز کرده و در مورد کیسههای تحت فومیگاسیون، پوششها برداشته شود. در هنگام برداشتن پوشش و عمليات هوادهي ، میبایست از ماسك استفاده شود.سپس ساختمان را براي مدتي مناسب (2 يا 3 ساعت با توجه به شرايط) ترک کرده تا غلظت گاز فسفین به حد استاندارد برسد. پس از پایان هوادهی، بقاياي فسفين را امحاء كرده و گواهي نظافت را كه نشان دهنده بي خطر بودن ساختمان براي كارمجدد است، صادر میشود.
1-9- تميز كردن و آماده سازي غلات
قبل از نگهداري غله در انبارها ابتدا بايد از عدم آلودگي دانه و محل نگهداري به آفات انباري اطمينان حاصل نمود. سپس دانهها را بوجاري كرد و در صورت لزوم رطوبت آن را كاهش داد .
1-9-1- خشك كردن غله
براي نگهداري طولاني غلات لازم است رطوبت آن كمتر از 15 درصد باشد. بنابراين در صورت بالاتر بودن رطوبت بايد نسبت به خشك كردن اقدام نمود .
1-9-2- كنترل عوامل محيطي
در طول مدت نگهداري غله لازم است درجه حرارت و رطوبت آن بطور مرتب اندازهگيري و كنترل شود.
1-9-3- دوران دادن غله
چنانچه درجه حرارت غله از 32 درجه سلسيوس تجاوز نمايد، بايد نسبت به دوران غله با توجه به عوامل زير اقدام نمود:
– دماي هواي بيرون
– دماي غله
– رطوبت نسبي هوا
– رطوبت غله
اصول عمل دوران بر پايه جابجائي غله از كندوئي به كندوي ديگر با نوار نقاله و تجهيزات مربوط به منظور كاهش دما ميباشد.
1-10- تعيين آلودگي به آفات انباري در غلات
براي تشخيص آلودگي در غلات روشهاي مختلفي به شرح زير وجود دارد:
– غربال و الك متناسب با نوع غله
– مقوا با سطح موج دار
– تلههاي نوري
– تلههاي مكانيكي
– تلههاي شيشهاي رنگي
– تلههاي آغشته به مواد شيميايي
– نگهداري نمونه غله در ظرف و شرايط خاص
ـ آلودگيهاي پنهان در غلات
براي تشخيص آلودگيهاي پنهان غلات به حشرات ميتوان از روشهاي گوناگون مانند شناور ساختن، خردكردن، له كردن، استفاده از معرفهاي شيميايي مثل نين هيدرين , تعيين دي اكسيد كربن و بكارگيري اشعه x استفاده نمود.
اهداف جزئی پژوهش به شرح زیر است:
شناسایی عوامل فساد و آلوده کننده طی نگهداری در سیلو
تعیین درجه حرارت و رطوبت نسبی مناسب جهت ذخیره سازی بهینه گندم برای واریته های مورد بررسی
مقایسه واریته های مختلف گندم از نظر ویژگیهای شیمیایی
تعیین میزان آفات آشکار و پنهان و آلودگی قارچی واریتههای مختلف گندم
اهداف کلی پژوهش به شرح زیر است:
انتخاب بهترین واریته گندم استان گلستان از نظر نگهداری در سیلو
تعیین دما و رطوبت نسبی بهینه طی نگهداری گندم در سیلو
مقایسه آلودگی میکروبی واریتههای مختلف گندم طی نگهداری در سیلو
فصل دوم
بررسی منابع
پژوهشهای صورت گرفته در مورد شرایط مختلف ذخیره سازی گندم و سایر دانه های غلات به شرح زیر است:
اسویهوس و همکاران (1997) تاثیر شرایط ذخیره سازی تحت رطوبت بالا را روی محتوای ترکیبات شیمیایی و ارزش تغذیهای جوجه های تغذیه کننده از این دانه ها بررسی نمودند. نتایج آنها پس از ذخیره سازی در طی سه ماه در شرایط رطوبت بالا (40 درصد) و بی هوازی نشان داد که مقدار پروتئین دانه کاهش یافته ولی محتوای اسید آمینه ثابت باقی میماند. تغذیه جوجه ها طی دو تا پنج هفته با غلات ذکر شده نشان داد که نسبت تغذیه به رشد با افزایش محتوای رطوبت کاهش یافته و هضم پذیری ماده افزایش یافت.
هالمن و شارپ (1994) تحقیقاتی در زمینه کاربرد امواج مایکروویو و فرکانسهای رادیویی برای از بین بردن تعدادی از حشرات روی محصولات انباری انجام دادند و اثرات سینرژیستی این امواج را بر روشهای متداول کنترل آفات از جمله و اتمسفر کنترل شده مطرح کردند.
بایلی (1965) اثر توام کاهش گاز اکسیژن و افزایش دی اکسید کربن را روی مرگ و میر پنج گونه قارچ از جمله Rhizoperta dominican، در انبار غلات ارزیابی نمود. نتایج بررسی میزان تنفس نشان داد که پنج گونه در اثر حذف اکسیژن از بین می روند و افزایش دی اکسید کربن به اندازه حذف اکسیژن تاثیری بر مرگ و میر قارچ ها نداشت.
اسکوبار و همکاران (1990) در مطالعه ای روی مواد غذایی از جمله گندم از نظر آلودگی به آفلاتوکسین B1 مشخص نموند که 25 درصد از نمونه های گندم آلوده به آفلاتوکسین B1 بوده اند.
در بررسی برگوفر و همکاران (2003) در استرالیا بر روی گندم و آرد گندم از نظر فلور میکروبی، شایع ترین کپکهای جدا شده آسپرژیلوس، پنی سیلیوم و کلادوسپوریوم بودند.
در بررسی آلودگی انبارها و سیلوهای ذخیره سازی گندم در کشور بررسی هایی صورت گرفته است:
قاسم زاده و همکاران (1389) اثر کنترلی ترکیب امواج مایکرویو با فرکانس 2450 مگاهرتز درتوان 100 وات به مدت 10 دقیقه سرمادهی را بر روی حشرات کامل Tribolium castaneum، Oryzaephilus surinamensis بررسی نمودند. نتایج نشان داد که شپشه دندانه دار نسبت به امواجمایکرویو و سرمادهی حساستر از شپشه آرد می باشد. نتایج بررسی میزان نفوذ امواج مایکرویو در داخل دانه های گندم به صورت غیر خطی بوده و معادله مربوطه از نوع درجه دوم می باشد.
هدایتی و محمدپور (1384) میزان آلودگی نمونههای گندم استان مازندران به آسپرژیلوس فلاووس و آفلاتوکسین را بررسی نمودند. نتایج آنها نشان داد که 7/63 درصد نمونههای گندم به انواع آسپرژیلوس آلوده بوند و در بین گونههای مختلف آسپرژیلوس، گونه فلاووس دارای بیشترین میزان فراوانی بود.
هدایتی (1381) میزان مایکوتوکسین زیرالنون در گندمهای انباری استان مازندران را مورد بررسی قرار داد. مطابق بررسی وی، 5/80 درصد نمونه ها به زیرالنون آلوده بودند.
گندم به عنوان محصولی راهبردی، همواره مورد توجه برنامه ریزان، کارشناسان و تحلیل گران اقتصادی بوده است و به همین سبب مطالعات اقتصادی و فنی متعددی در خصوص مشکلات تولید، مصرف، واردات و ضایعات این محصول در کشور انجام گرفته است. نمونه هایی از مطالعات انجام شده به شرح زیر میباشند:
ذکایی آشتیانی و زاهدی (1371) با استفاده از تخمین تابع هزینه حمل و نقل در خصوص چگونگی استقرار پروژه های ذخیره سازی، رقم حمل و نقل مضاعف گندم را 32 درصد برآورد نمودند. شیخی (1378) ضمن اشاره به اهمیت کاهش هزینههای حمل و نقل در مجموعه عملیات توزیع غلات و راه حلهایی را به این منظور ارائه داده است که از آن جمله می توان رعایت فاصله اقتصادی، متراکم سازی ظرفیتهای ذخیره سازی و حذف تردد مضاعف بین مراکز خرید و ذخیره سازی کارخانه های آرد و مراکز مصرف را نام برد.
کیانی (1380)، به منظور بهینه سازی حمل و نقل گندم از مراکز استانها و مراکز ورود گندم به ایران به مراکز ذخیره سازی و از آنجا به مناطق مصرفی، یک الگوی حمل و نقل ارائه کرد. یافته ها نشان داد که در صورت استفاده از الگوی بهینه میتوان هزینه های حمل و نقل را به میزان 5/13 درصد کاهش داد.
کرمی اسبو و میر ابوالفتحی (1387) به منظور بررسی میزان آلودگی گندم استان گلستان به زرالنون، از 175 نمونه گندم در سراسر استان گلستان طی مراحل مختلف، قبل از برداشت، قبل و پس از دو ماه انبار در سیلوهای محل نمونه برداری کرده و میزان زرالنون آنها با استفاده از HPLC اندازه گیری شد. نتایج این بررسی نشان داد که 15 نمونه از 175 نمونه (86% نمونهها) آلوده بودند، گستره آلودگی ng/g 104-39 و میانگین آلودگی در نمونههای آلوده ng/g 72 بود. به طور کلی درصد نمونههای آلوده کم و میزان آلودگی نیز پایین تر از حد توصیه شده بود.
سحری و همکاران (1384) به منظور تعیین زمان مناسب انبار مانی برخی ارقام گندم به منظور افزایش کیفیت نانوایی نشان دادند که نگهداری ارقام گندم برای مدت 50 الی 65 روز پس از برداشت باعث بهبودی معنی دار در شاخصهای کیفیتی گندم جهت تولید نان از جمله عدد زلنی، اندیس گلوتن، استقامت خمیر، ارزش والریمتری، میزان جذب آب کم و حجم نان حاصل از آن میشود.
2-1- روشهاي مبارزه با آفات انباري
منظور از مبارزه با آفات انباري در درجه اول از بين بردن آفات و در درجات بعد جلوگيري از رشد آفات و محدود ساختن فعاليت آنها در طول نگهداري غله ميباشد. براي اين منظور از روشهاي مبارزه فيزيكي، مكانيكي و شيميايي استفاده ميشود.
2-1-1- روشهاي فيزيكي و مكانيكي
شامل تغيير دما ( سرما و گرما) تلههاي مكانيكي، تلههاي آغشته به چسب، دستگاههاي مكش، الك كردن، هوادهي، چرخ دادن و استفاده از باد شديد ميباشد .
يادآوري: روش پرتودهي در برخي از كشورها كاربرد داشته، لكن باتوجه به اثرات سوئي كه ممكن است ايجاد نمايد، توصيه نميگردد.
2-1-2- روشهاي شيميايي
سموم شيميايي مجاز ميتواند به صورتهاي مختلف در سيلو و انبارها طبق آخرين دستورالعملهاي سازمان حفظ نباتات مورد استفاده قرار گيرد. در صورت استفاده از سموم گازي شكل (فوميكاسيون) ميتوان از استاندارد شماره 2493 ( آئين كار ضد عفوني غلات ) بهره گرفت.
-تمام غلات جزء خانواده Poaceae قرار دارند و زير خانواده غلات اصلي Pooideae ميباشد در حاليكه زير خانواده ارزن Panicoidea و ذرت Andropogonoideae ميباشد (مهری، 1389).
با توجه به اینکه امروزه به منظور نگهداری دانه های گندم از سیلو استفاده میشود و نظر به اینکه حفظ تازگی محصول به مدت طولانی مستلزم کنترل عوامل محیطی سیلو و شناسایی و پیشگیری از عوامل ایجاد کننده فساد و آلودگی است، در پژوهش حاضر سعی بر این است که عوامل فساد و آلودگی طی نگهداری واریته های مختلف گندم استان گلستان شناسایی و مقایسه گردد.
فصل سوم
مواد و روشها
3- مواد و روشها
3-1- نمونه برداری و ذخیره سازی
به منظور تهیه نمونههای گندم مورد آزمایش از واریتههای مختلف، سه نوع واریته مشهور استان گلستان به نامهای کوهدشت، لاین 17 و n 8019 از مزارع سطح استان، در شرایط یکسان آب و هوایی جمع آوری شدند. پس از جمع آوری، واریتههای گندم به منظور نگهداری و انبار، به میزان مساوی توزین شده و به سیلوهای بتونی مخصوص و مجهز به کنترل شرایط دما و رطوبت نسبی هوا، انتقال یافتند. سپس در هر بار انجام آزمونها، از هر واریته به طور تصادفی طبق استاندارد نمونه برداری (3735) نمونه برداری شده و آزمونهای مختلف بر روی آنها انجام شد.
در مرحله بعد، هر یک از واریتهها به سه دسته تقسیم شده و هر دسته در شرایط دمایی و رطوبت نسبی تعیین شده (دماهای 15، 25 و 35 درجه سانتیگراد، رطوبتهای نسبی 45، 55 و 65 درصد) نگهداری شدند.
سپس طی سه ماه، به صورت ماهانه نمونه گیری از گندمهای انبار شده در سیلو صورت گرفته و آزمونهای فیزیکو شیمیایی و میکروبی مورد نظر مطابق با روشهای استاندارد به شرح زیر بر روی نمونهها انجام شد.
3-2- روشها
3-2-1- اندازه گیری دما
ﺩﻣﺎﻱ ﺍﻧﺒﺎﺭﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻭ ﻃﻲ ﻫﺮ ﺑﺎﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭﻱ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﭼﻨﺪ ﺩﻣﺎﺳﻨﺞ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﺭﺗﻔﺎﻉ 5/1 ﻣﺘﺮﻱ ﺍﺯ ﻛﻒ ﺍﻧﺒﺎﺭ ﻧﺼﺐ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﺍﻧﺪﺍﺯﻩﮔﻴﺮﻱ ﺷﺪ (یونسی و همکاران، 1391).
3-2-2- اندازه گیری رطوبت نسبی
ﺭﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺍﻧﺒﺎﺭﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺭﻃﻮﺑﺖ ﺳﻨﺞ(Tash، آلمان) ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﮔﻴﺮﻱ ﺷﺪ. ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻛﺎﻟﻴﺒﺮﻩ ﻛﺮﺩﻥ ﺭﻃﻮﺑﺖ ﺳﻨﺞ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺑﺎﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮﺩﺍﺭﻱ، ﺣﺪﺍﻗﻞ ﻭ ﺣﺪﺍﻛﺜﺮ ﺭﻃﻮﺑﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﺍﻧﺒﺎﺭ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﭼﻨﺪ ﺭﻃﻮﺑﺖ ﺳﻨﺞ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﮔﻴﺮﻱ ﺷﺪ (یونسی و همکاران، 1391).
3-2-3- جداسازی آفات آشکار
ﺍﺑﺘﺪﺍ ﺑﺮﺍﻱ ﺟﺪﺍﺳﺎﺯﻱ ﺁﻓﺎﺕ ﻭ ﺑﺮﺧﻲ ﺍﺯ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎ ﺍﺯ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻱ ﺑﺮﺩﺍﺷﺖ ﺷﺪﻩ، ﺍﺯ ﺭﻭﺵ ﺍﻟﻚ ﻛﺮﺩﻥ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺷﺪ. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﺵ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺩﺍﺧﻞ ﺍﻟﮏ ﺭﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﮐﺎﺭ، ﺳﻨﮓ ﻭ ﮐﻠﻮﺥ ﻭ ﺍﺟﺴﺎﻡ ﺧﺎﺭﺟﻲ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻄﻌﺎﺕ ﺣﺸﺮﺍﺕ ﻳﺎ ﺧﻮﺩ ﺣﺸﺮﺍﺕ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﻭﺟﻮﺩ، ﺟﺪﺍ ﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﺍﻟﻚ ﺩﺍﺧﻞ ﺳﻴﻨﻲ ﺳﻔﻴﺪ ﺭﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ.
ﻻﺯﻡ ﺑﻪ ﺫﻛﺮ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﺵ، ﺍﻟﻚ ﺩﺳﺘﻲ ﺁﺯﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺑﺪﻧﻪ ﻭ ﺗﻮﺭﻱ ﻓﻠﺰﻱ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻣﺶ ﻣﺘﻮﺳﻂ )ﻗﻄﺮ ﺩﻫﺎﻧﻪ20 میلی متر) ﻛﻪ ﻏﻼﺕ ﻭ ﺣﺒﻮﺑﺎﺕ ﺭﺍ ﺭﻭﻱ ﺍﻟﻚ ﻧﮕﻪ ﻣﻲ ﺩﺍﺭﺩ، ﺑﻪﻛﺎﺭ ﺭﻓﺖ. ﭘﻮﺵ ﺩﺍﺩﻥ ﻳﺎ ﺑﻮﺟﺎﺭﻱ ﮐﺮﺩﻥ ﺩﺍﻧﻪ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﺵ ﺑﻪ ﺟﺪﺍﺳﺎﺯﻱ ﺁﻓﺎﺕ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮد. ﺳﭙﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺍﺯ ﺩﺍﺧﻞ ﺳﻴﻨﻲ ﺟﻤﻊﺁﻭﺭﻱﺷﺪ. ﺩﺭ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺩﻭﻡ، ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻱ ﺑﺎﻗی ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺭﻭﻱ ﺍﻟﻚ، ﺭﻭﻱ ﺳﻴﻨﻲ ﻟﻌﺎﺑﻲ ﺳﻔﻴﺪ ﺭﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ ﻭ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﺢ ﻭ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻗﻠﻢﻣﻮ، ﺗﻚﺗﻚ ﺩﺍﻧﻪﻫﺎ ﻭ ﻻﺑﻪﻻﻱ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﻧﻮﺭ ﭼﺮﺍﻍ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ (ﺑﺎ ﻧﻮﺭ ﺳﺮﺩ) ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺮﺭﺳﯽ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻱﺁﻓﺖ (ﺯﻧﺪﻩ ﻭ ﻏﻴﺮﺯﻧﺪﻩ) ﻭ ﻛﻮﺗﻴﻜﻮﻝ ﭘﻮﺳﺖ ﺍﻧﺪﺍﺯﻱ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺑﻴﻦ ﺩﺍﻧﻪﻫﺎﻱ گندم ﺟﺪﺍ ﺷﺪ. ﺳﭙﺲ ﺩﺭ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪﻱ، ﺩﺍﻧﻪﻫﺎ ﺩﺭ ﺯﻳﺮ ﺑﻴﻨﻮﻛﻮﻟﺮ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺩﻗﻴﻖﺗﺮ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ (استاندارد ملی ایران، 3737).
3-2-4- تشخیص آفات پنهان
دو نوع روش تشخیص آلودگی پنهان حشرات وجود دارد که عبارتند از روشهای سریع و روش مرجع. روشهای سریع شامل استفاده از پرتونگاری، شناور کردن، تولید گاز دی اکسید کربن و روش گرمخانه گذاری. روش مرجع عبارت است از نگهداری نمونه در شرایط بهینه دما و رطوبت و بررسی آن در فواصل زمانی منظم. حصول نتایج این روش به دلیل نیاز حشرات به زمان چند هفته ای برابر تکمیل دوره زندگی خود آهسته و کند میباشد. روشهای سریع تشخیص آلودگی پنهان حشرات برای اجتناب از انتظار حداقل 6 هفته ای برای ارزیابی انبوهی جمعیت حشرات است که ممکن است در طول این دوره به دفعات افزایش یافته باشد. احتمالا تمام این روشها برای آشکار سازی مراحل رشد پیشرفته مناسب هستند ولی در بیشتر موارد، آشکار سازی تخم و لاروهای جوان با اطمینان امکان پذیر نیست. در جمعیتهایی که دارای رشد سریع هستند، حشراتی که به صورت پنهان نشو و نمو میکنند میتوانند شمار بسیاری از حشرات کامل را به وجود آورند. اگر افزایش دما مداومت داشته باشد و یا کاهش دمای مورد نظر به وقوع نپیوندد، بایستی آلودگی به حشرات را محتمل دانسته و نمونه برداری نمود (استاندارد ملی ایران، 3735، 3737).
در ذیل به برخی از روشهای سریع اشاره شده است:
الف- شناور کردن دانه کامل
ﻫﺠﻮم پنهان حشرات سبب کاهش ﺟﺮم دانه میشود. هنگامی که مخلوط دانه های سالم و مورد ﻫﺠﻮم واقع شده در محلول ازمون غوطه ور میشود دانههای سالم ته نشین و دانههای مورد ﻫﺠﻮم در سطح شناور میشوند. معمولا این روش تفکیک دانه کامل نیست، زیرا دانههایی که دارای مراحل اولیه لاروی حشره بوده تمایل به ته نشین شدن دارند و دانههای سالمی که حامل حبابهای هوای زیر تستا و سایر نقصها هستند ممکن است شناور شوند. دانههای شناور برش داده میشوند تا وﺟﻮد و عدم وﺟﻮد حشرات تایید شود.
روش اﻧﺠﺎم آزمون
آزﻣﻮﻧﻪ را در بشر حاوی محلول آزمون قرار داده و به طور کامل مخلوط میگردد و به مدت 10 دقیقه ثابت گذاشته میشود. سپس برای ﺧﺮوج ﺣﺒﺎبﻫﺎي ﻫﻮاي داﺧﻞ داﻧﻪها، آﻧﻬﺎ را در ﻓﻮاﺻﻞ ﻳﻚ دﻗﻴﻘﻪاي اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻜﺎن داده میشوند. هنگامیﻛﻪ داﻧﻪﻫﺎ ﺑﺮاي آﺧﺮﻳﻦﺑﺎر ﺗﻪﻧﺸﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ، ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺗﻤﺎم داﻧﻪ ﻫﺎيﺷﻨﺎور از ﻛﻒ ﮔﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده میگردد.
ﺗﻤﺎم داﻧﻪهای ﺑﺎ آﺛﺎر واﺿﺢ از ﻫﺠﻮم ﺣﺸﺮات ﻣﻨﺎﻓﺬي (روي ﺗﺴﺘﺎ ﻳﺎ ﺳﻮراخ ﻫﺎي آﺷﻜﺎر) را ﺟﺪا و ﺷﻤﺎرش میگردند. ﺑﻘﻴﻪ داﻧﻪﻫﺎ را ﺑﺎ ﻳﻚ اﺑﺰار ﻣﻨﺎﺳﺐ شکافته وآنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دارايﺣﺸﺮه ﻻرو ﻳﺎ ﺷﻔﻴﺮه و ﺣﺸﺮه ﺑﺎﻟﻎ بودند شمارش میشوند.
ب- گرمخانه گذاری
نمونه های غلات یا حبوبات به مدت 3 ماه در انکوباتور (با شرایط دمایی 28 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 5±60 درصد) نگهداری میشوند. در صورت وجود حشرات در دانه، حشرات رشد نموده و از داخل آن خارج میگردند.
لازم به ذکر است که برای تعیین آلودگی پنهان حشرات در نمونههای گندم از روش گرمخانه گذاری مطابق با استاندارد ملی ایران (3735) استفاده گردید.
3-2-5- تعیین آلودگی قارچی
آلودگی نمونهها به انواع قارچها با آزمایش مستقیم در صورت وجود آلودگی مشهود، کشت (در شرایط استریل در زیر هود آزمایشگاهی در سه پلیت حاوی محیط کشت YGC برای هر نمونه و در صورت لزوم به دفعات متعدد در محیطهای کشت قارچی متفاوت) شناسایی گردید. برای انجام آزمون، برای هر واریته در هر یک از شرایط نگهداری مورد بررسی، 300 نمونه گندم استفاده شد. به نحوی که نمونه ها در دستههای 5 تایی در پلیت های مختلف حاوی محیط کشت قرار گرفتند (5×60). در هر پلیت 5 دانه گندم و مجموعا 300 دانه از هر نمونه در 60 پلیت قرار گرفتند. پلیتها به مدت حداکثر 25 روز در 25 درجه سانتیگراد انکوبه شدند. در این مدت با بازرسی مرتب پلیتها اقدام به شمارش و شناسایی کلنیهای قارچ گردید (کاظمی و همکاران، 1388).
3-2-6- اندازه گیری رطوبت دانهها
اندازه گیری رطوبت دانهها بر طبق روش AOAC (2005) به منظور تعیین میزان مرغوبیت آنها صورت گرفت. ابتدا یک پلیت شیشهای ساعتی درون آون قرار داده شد تا در صورت وجود چربی یا رطوبت روی آن از بین رفته و وزن آن ثابت شود. سپس 5 گرم از هر نمونه گندم روی پلیتها پخش شد و در آون با دمای 130 درجه سانتیگراد به مدت 2 ساعت قرار داده شد. پس از خروج از آون مجددا وزن شده و تا زمانی که به وزن ثابت برسد این کار ادامه مییابد. در نهایت درصد رطوبت دانهها با استفاده از رابطه زیر بدست آمد:
100× (W1 –W2) = درصد رطوبت
m (معادله 3-1)
در این رابطه 1W وزن اولیه ظرف خالی به همراه نمونه، 2W وزن ظرف و نمونه بعد از خشک کردن و m بیانگر وزن نمونه میباشد (وزنها بر حسب گرم).
3-2-7- اندازه گیری خاکستر
ابتدا 2 گرم نمونه گندم خرد شده در بوته چینیهایی با وزن ثابت توزین شد. سپس به منظور سوزاندن اولیه، بوتههای حاوی نمونه بر روی شعله قرار داده شدند و عمل سوزاندن ادامه یافت تا هنگامی که دیگر دودی از نمونه خارج نشود و کلیه مواد آلی بسوزند. در مرحله بعد، بوتهها به کوره 550 درجه سانتیگراد منتقل شدند. عمل حرارت دهی در کوره تا زمانی که رنگ نمونههای خاکستر روشن شود، ادامه یافت. پس از سرد کردن بوتهها درون دسیکاتور و توزین، مقدار خاکستر با استفاده از رابطه زیر محاسبه شد (AOAC، 2005).
معادله (3-2)
100× (W1 –W2) = خاکستر (%)
m که در رابطه بالا، 1W، وزن اولیه بوته چینی به همراه نمونه، 2W، وزن نهایی بوته چینی و نمونه و m وزن نمونه (بر حسب گرم) میباشند.
3-3- تجزیه و تحلیل آماری
برای بررسی وجود یا عدم وجود اختلاف معنیدار بین سه واریته گندم مورد بررسی و تیمارهای مختلف دمایی و رطوبت نسبی سیلوهای گندم، از آزمون تجزیه واریانس یکطرفه (One Way ANOVA) استفاده خواهد شد. برای مقایسه بین میانگین پارامترهای کمی و کیفی مورد اندازه گیری در انواع تیمارهای مورد مطالعه از آزمون مقایسه میانگین چند دامنه دانکن (LSR) استفاده شد. برای رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده شد. نتایج تاثیر دما و رطوبت نسبی انبار بر پارامترهای کمی و کیفی ذکر شده به وسیله طرح کاملا تصادفی با تیمارهای دماهای انبار 15، 25 و 35 درجه سانتیگراد و رطوبتهای نسبی 45، 55 و 65 درصد در سه تکرار انجام شد. میانگین تیمارها با نرم افزار SPSS (نسخه 3/9، 2011) و آزمون دامنه‌ای دانکن در سطح 5 درصد مقایسه شد.
فصل چهارم
نتایج و بحث
4- نتایج و بحث
4-1- رطوبت دانهها
رطوبت دانههای گندم از هر واریته در طی سه ماه نگهداری در سیلو به صورت ماهانه اندازه گیری شد. نتایج بررسی نشان داد که میانگین رطوبت دانههای گندم هر سه واریته در شرایط نگهداری تعیین شده برای آنها با گذشت زمان افزایش مییابد. با توجه به ثابت نگهداشتن شرایط دما و رطوبت نسبی در هر سه انبار، میتوان علت این امر را رشد میکروارگانیسمها و متابولیتهای تولید شده از آنها و یا جذب رطوبت از انبار با توجه به رطوبت اولیه دانه دانست. از سوی دیگر، نمونه های انبار شده در دمای 0C 15 و رطوبت نسبی 65% بیشترین میزان رطوبت را نشان میدهند (05/0P <). کمترین میزان رطوبت در ماه اول دوره نگهداری در نمونههای نگهداری شده در 0C 35 و رطوبت 45% مشاهده شد. به طور کلی، در بین سه واریته مورد بررسی، کوهدشت رطوبت بیشتری را نسبت به واریته لاین 17 و n 8019 نشان داد. دو واریته مذکور اختلاف معنی داری از لحاظ رطوبت نداشتند (05/0P >.). بیشتر بودن رطوبت در واریته کوهدشت احتمالا به علت شرایط آب و هوایی کشت میباشد. در مجموع رطوبت کلیه واریتهها در ابتدای دوره نگهداری در محدوده مجاز استاندارد ملی ایران (104) بود (14-13 درصد در مناطق مرطوب).
جدول 4-1- تغییرات رطوبت نمونههای گندم طی دوره نگهداری*و**
واریته شرایط نگهداری ماه اول رطوبت
ماه دوم ماه سوم
کوهدشت 0C 15، 45% 02/0±88/13 BCa 01/0±02/14 Ba 11/0±67/14 Aa
لاین 17 0C 15، 45% 03/0±02/13 Bb 03/0±12/13 Bb 05/0±73/13 Ab
N 8019 0C 15، 45% 07/0±99/12 Bb 04/0±02/13 Bb 08/0±52/13 Ac
کوهدشت 0C 15، 55% 03/0±72/13 Ca 11/0±23/14 Ba 20/0±55/14 Aa
لاین 17 0C 15، 55% 40/0±00/13 Bb 23/0±10/13 Bb 15/0±67/13 Ab
N 8019 0C 15، 55% 06/0±96/12 Bb 14/0±98/12 Bb 22/0±47/13 Ac
کوهدشت 0C 15، 65% 03/0±54/13 Ca 15/0±20/14 Ba 20/0±53/14 Aa
لاین 17 0C 15، 65% 01/0±92/12 BCbc 03/0±00/13 Bb 15/0±63/13 Ab
N 8019 0C 15، 65% 13/0±91/12 bc 05/0±95/12 b 12/0±42/13 c
کوهدشت 0C 25، 45% 15/0±67/13 Ca 22/0±11/14 Ba 22/0±50/14 Aa
لاین 17 0C 25، 45% 02/0±92/12 Bbc 12/0±95/12 Bb 15/0±56/13 Ab
N 8019 0C 25، 45% 18/0±89/12 Bbc 14/0±93/12 Bbc 13/0±36/13 Abc
کوهدشت 0C 25، 55% 02/0±62/13 Ca 03/0±08/14 Ba 12/0±37/14 Aa
لاین 17 0C 25، 55% 11/0±85/12 Ccd 09/0±92/12 Bbc 15/0±53/13 Ab
N 8019 0C 25، 55% 10/0±80/12 BCcd 20/0±87/12B c 08/0±32/13 Abc
کوهدشت 0C 25، 65% 02/0±54/13 Ca 10/0±02/14 Ba 19/0±31/14 Aa
لاین 17 0C 25، 65% 04/0±81/12 Ccd 19/0±88/12 Bc 05/0±47/13 Ac
N 8019 0C 25، 65% 06/0±75/12 BCd 23/0±80/12 Bd 17/0±21/13 Ac
کوهدشت 0C 35، 45% 11/0±43/13 Ca 14/0±92/13 Bab 13/0±27/14 Aa
لاین 17 0C 35، 45% 14/0±71/12 Cd 13/0±85/12 Bc 15/0±34/13Abc
N 8019 0C 35، 45% 17/0±67/12 Cd 04/0±77/12 Bd 12/0±20/13 Ac
کوهدشت 0C 35، 55% 03/0±22/13 Ca 06/0±86/13 Bab 20/0±21/14 Aa
لاین 17 0C 35، 55% 22/0±62/12 Cde 03/0±82/12 Bc 25/0±23/13 Ac
N 8019 0C 35، 55% 13/0±63/12 Cde 09/0±73/12 Bd 12/0±12/13 Ad
کوهدشت 0C 35، 65% 24/0±02/13 Cab 19/0±72/13 Bab 13/0±18/14 Aa
لاین 17 0C 35، 65% 17/0±77/12 BCd 10/0±81/12 Bc 12/0±11/13 Ad
N 8019 0C 35، 65% 12/0±60/12 Be 24/0±65/12 Be 06/0±01/13 Ae
* حروف مشترک کوچک در هر ستون نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنیدار در سطح 5 درصد میباشد.
** حروف مشترک بزرگ در هر ردیف نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنیدار در سطح 5 درصد میباشد.
4-2- خاکستر دانهها
به منظور پی بردن به میزان خلوص نمونههای گندم برداشت شده، بلافاصله پس از تهیه نمونههای گندم، مقدار خاکستر آنها با یکدیگر مقایسه و با استاندارد ملی ایران (شماره 104) مقایسه شد. پس از خرد کردن دانههای گندم کامل و انجام روش آزمون تعیین خاکستر، نتایج به شرح زیر بدست آمد (جدول 4-2). همانطور که مشاهده میشود در همه واریتههای گندم مقدار خاکستر در محدوده مجاز برای دانه گندم (آرد کامل) قرار دارد (2-3/1 درصد). به هر حال، بین میزان خاکستر واریتههای کوهدشت و n8019 با میزان خاکستر واریته لاین 17 اختلاف معنی دار وجود دارد، به طوری که خاکستر دو واریته کوهدشت و n8019 به طور قابل ملاحظه از مقدار آن در واریته لاین 17 بیشتر است. بنابراین، میتوان نتیجه گرفت که میزان ناخالصیها و مواد معدنی در دو واریته ذکر شده بیش از واریته کوهدشت میباشد. نتایج سایر آزمونها نیز موید خلوص بیشتر واریته لاین 17 میباشند.
جدول 4-2- مقایسه مقدار خاکستر واریتههای گندم (g/100 g)*
واریته خاکستر
لاین 17 a 04/0±67/1
N8019 a 06/0±57/1
کوهدشت 02/0±89/0 b
* حروف مشترک کوچک در هر ستون نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنیدار در سطح 5 درصد میباشد.
4-3- آفات آشکار و پنهان
جهت تعیین آفات آشکار و پنهان، از نمونههای 100 کیلوگرمی استفاده شد و تعداد آنها توسط روشهای ذکر شده در فصل سوم شمارش شد. نتایج در جدول 4-3 آورده شده است. همانطور که مشاهده میشود، به طور کلی در همه واریتهها، در شرایط دمایی 0C 15 تعداد آفات و حشرات مشاهده شده بسیار کمتر از سایر دماها میباشد. همچنین، در نمونههای نگهداری شده در شرایط دمای0C 15 و رطوبت 45% آفتی مشاهده نشد. از این نظر مطابق استاندارد ملی ایران (3736) میباشد. از سوی دیگر، در همان شرایط دمایی با افزایش رطوبت نسبی محیط انبار به 55 درصد، بعد از انکوباسیون آفات پنهان به تعداد کمی مشاهده شدند. در رطوبت نسبی 65 درصد، قبل از انکوباسیون نیز تعدادی شمارش شد، اگر چه در واریته لاین 17 آلودگی آشکاری مشاهده نشد. با افزایش دما به 0C 25 در رطوبت 45% در هر سه واریته قبل از انکوباسیون آلودگی مشاهده نشد و واریته لاین 17 و کوهدشت به ترتیب کمترین و بیشترین میزان آفات پنهان را نشان دادند. با افزایش رطوبت محیط به 55% ، واریتههای کوهدشت و n 8019 در هر سه ماه آفات آشکار نشان دادند. این در حالی است که در واریته لاین 17 تنها در ماه سوم آفات آشکار شمارش شد. با افزایش رطوبت به 65% در همان شرایط دمایی، هر سه واریته آفات آشکار و پنهان نشان دادند، به طوری که افزایش قابل ملاحظهای مشاهده شد. علت این امر را میتوان به تامین رطوبت مورد نیاز برای رشد میکروارگانیسمها و حشرات دانست که با وجود دمای پایین، برخی از آنها قادر به رشد میباشند. در نمونههای نگهداری شده در دمای 0C 35 نرخ رشد آفات و حشرات به صورت آشکار و پنهان حتی در رطوبت 45% افزایش شدیدی داشت. بالتبع با افزایش رطوبت در همان شرایط دمایی، تعداد آفات و حشرات به شدت افزایش یافت. زیرا در این انبارها، هر دو شرایط دمایی و رطوبت مورد نیاز رشد آفات و حشرات فراهم گردیده است. لازم به ذکر است در کلیه مشاهدات انجام شده، بیشترین میزان آفات آشکار و پنهان به کوهدشت و کمترین میزان به واریته لاین 17 تعلق داشت. بنابراین، میتوان اظهار داشت که نوع واریته نیز تاثیر زیادی در ویژگیهای نمونههای گندم دارد. علت این امر را در مورد گندمهای کشت شده در یک استان و در شرایط آب و هوایی یکسان را میتوان به عوامل ژنتیکی هر واریته و میزان مقاومت آنها نسبت داد. یونسی و همکاران (1391) در مورد برخی از حبوبات مانند عدس و لوبیا قرمز نشان دادند که با قرار دادن دانهها در انکوباتور به دلیل برقراری شرایط مناسب رشد آنها، تعدادشان به طور قابل ملاحظهای افزایش مییابد. به طوری که فراوانی آفات پنهان به 70 درصد نیز رسید. مطالعات انجام گرفته در سیلوهای تهران نشان میدهد که در حدود 8 درصد نمونههای گندم، به یک گونه آفت آلوده است و میزان آلودگی در 4 درصد آنها بالاتر از استاندادهای مجاز ایران بوده است (آزمایش فرد، 1375). بررسیهای انجام شده در کشور برزیل نشان داده اند که اغلب نمونههای گندم، جو و فراوردههای آنها و همچنین در حدود 10% غلات در کشور نیوزلند به یک یا چند گونه آفت از خانواده سخت بالپوشان و بالپولکان آلوده بودهاند (زانسیو و همکاران، 2001؛ بجاکویچ و همکاران، 1998).
جدول 4-3- فراوانی آفات آشکار و پنهان موجود در نمونههای گندم طی دوره نگهداری
واریته شرایط نگهداری ماه اول
قبل از انکوباسیون ماه اول
بعد از انکوباسیون ماه دوم
قبل از انکوباسیون ماه دوم
بعد از انکوباسیون ماه سوم
قبل از انکوباسیون ماه سوم
بعد از انکوباسیون مجموع
کوهدشت 0C 15، 45% 0 0 0 0 0 0 0
لاین 17 0C 15، 45% 0 0 0 0 0 0 0
N 8019 0C 15، 45% 0 0 0 0 0 0 0
کوهدشت 0C 15، 55% 0 0 0 0 0 1 1
لاین 17 0C 15، 55% 0 0 0 0 0 0 0
N 8019 0C 15، 55% 0 0 0 0 0 1 1
کوهدشت 0C 15، 65% 0 1 0 1 0 2 4
لاین 17 0C 15، 65% 0 0 0 0 0 1 1
N 8019 0C 15، 65% 0 0 0 1 0 1 2
کوهدشت 0C 25، 45% 0 1 0 2 1 3 7
لاین 17 0C 25، 45% 0 0 0 1 0 2 3
N 8019 0C 25، 45% 0 1 0 2 0 2 5
کوهدشت 0C 25، 55% 1 3 2 5 3 8 22
لاین 17 0C 25، 55% 0 1 0 2 1 3 7
N 8019 0C 25، 55% 0 2 1 4 2 7 16
کوهدشت 0C 25، 65% 1 4 3 8 5 9 30
لاین 17 0C 25، 65% 0 1 1 3 1 4 10
N 8019 0C 25، 65% 1 3 3 6 4 8 24
کوهدشت 0C 35، 45% 6 10 8 15 12 20 71
لاین 17 0C 35، 45% 2 4 4 7 6 11 34
N 8019 0C 35، 45% 5 9 6 13 12 20 65
کوهدشت 0C 35، 55% 7 13 10 16 14 24 84
لاین 17 0C 35، 55% 4 7 6 9 8 12 56
N 8019 0C 35، 55% 7 12 9 14 14 22 78
کوهدشت 0C 35، 65% 15 25 20 32 24 40 156
لاین 17 0C 35، 65% 9 17 13 20 18 25 102
N 8019 0C 35، 65% 12 22 19 30 21 37 141
4-4- آلودگی قارچی
